07/12/25

Novidades editoriais na biblioteca

Aquí tedes unha imaxe das últimas cousas que nos foron chegando á nosa biblioteca.

Como mostra, imos citar catro títulos variados destas últimas adquisicións:
  • "De nais a fillas. Receitas para non esquecer" (coord. Ana Cancela)

"Ao longo da historia, as mulleres foron as verdadeiras gardiás e creadoras da cociña galega tradicional. Elas preservaron e transmitiron un saber culinario que hoxe é patrimonio da nosa cultura. Queremos honrar todas esas mulleres que, durante séculos, compartiron os seus coñecementos de xeración en xeración, creando unha ponte entre o pasado e o presente mediante receitas nadas nos fogares, transmitidas de nais a fillas.

De nais a fillas. Receitas para non esquecer busca rescatar esas historias de esforzo, de creatividade e de sacrificio, dándolles a visibilidade e o recoñecemento que sempre mereceron."

  • "Rábade comercial. Calzada, camino y vía" (Manuel Lage)
Unha ollada á historia da vila na que está este instituto como parte da responsabilidade que temos como centro de ser membros activos da comunidade.

  • "Rosalía oculta" (Paula Mayor) (Premio Castelao de Banda Deseñada 2023)

"Rosalía de Castro foi, sen ningunha dúbida, unha muller avanzada ao seu tempo.
En pleno século XIX, cando a vida das mulleres practicamente se reducía ao fogar, unha escritora nova loita por expresarse libremente nunha sociedade que a ignora e a censura. 
A súa obra fálanos da súa terra, da opresión e da marxinación do pobo, de temas tan actuais como o feminismo, as diferenzas entre clases, a emigración, a Igrexa e a androxinia.
Só podemos alcanzar a xuntar unha pequena parte do quebracabezas que compón a súa persoa e iso é, en definitiva, o que tenta mostrar esta novela gráfica."
  • "Os xéneros musicais tradicionais e populares galegos" (Moisés Quintas e Victoria Pérez)
"Os xéneros musicais tradicionais e populares galegos consta de dúas partes complementarias. Por unha banda, un texto onde quedan clasificados de xeito didáctico os xéneros cantados, instrumentais, bailados e danzados da nosa terra, afondando nas súas características, momento da interpretación, finalidade? E por outra parte, un CD con 31 melodías escollidas dos nosos cancioneiros e de fontes vivas, que recompilan a maior parte dos xéneros musicais que se tratan no texto, incluíndo as súas partituras. Unha viaxe no tempo para sentir o alalá na voz cálida de Uxía, que nos leva séculos atrás, a esa hora do serán onde as notas melancólicas do alalá falan da alma de Galicia, para escoitar un arrieiro solitario turrando pola besta na impoñente voz de Xisco Feijoó, o anguriante canto de cego ao son da zanfona na profunda voz de Tino Baz, ou mesmo melodías de gaita inéditas do gaiteiro Libardón, escoitadas na montaña de Lobeira. O noso desexo é que te achegues, coñezas e desfrutes dos xéneros musicais tradicionais e populares da nosa terra a través destas páxinas e audios, e así, valorar e apreciar este gran legado musical que nos pertence a todas e a todos."

06/12/25

Reformas na nosa biblioteca

 Aquí vos deixamos unha vista da nova área de lectura que vimos de estrear esta semana...



Agardamos que vos guste, mañá xa deixamos unhas recomendacións para que vaiades dándolle uso.




04/12/25

Nova app de Patrimonio Galego



Desde hoxe contamos cunha novidade importante para quen ama o patrimonio galego: a nova app de http://patrimoniogalego.net, pensada para consultar e interpretar o territorio directamente desde o móbil. 

Foi desenvolvida por Manuel Gago @navoltadafolla.
A app dá acceso a máis de 620.000 bens culturais —material e inmaterial— procedentes de diversas fontes oficiais. É unha ferramenta que quere amosar Galicia como unha auténtica paisaxe cultural.

📍 Xeolocalización Permite ver no mapa: • as fichas xeolocalizadas de patrimoniogalego.net • a microtoponimia do proxecto #GaliciaNomeada da • o Inventario do Patrimonio Cultural de Galicia
• e tamén localizar os bens máis próximos ao usuario

🗺️ Cartografía Inclúe varias vistas para comprender mellor o territorio: • OpenStreet • imaxes satelitais • mapa de pendentes elaborado coa capa LiDAR da Xunta.

📱 Funcionalidades da app • busca ultrarrápida • filtrado por tipoloxías • localización do acceso • asistente de intelixencia artificial para interpretar o territorio • modo de realidade aumentada en dúas opcións: – preto e lonxe.

E ademais...

✈️ Incorporación do voo de 1956 ⛰️ Mellora na visualización do terreo (sombreado) ⛅ Previsión meteorolóxica para cada ben nas vindeiras 24h 🏛️ As fichas da Xunta están vinculadas á documentación 🔗 Compartir as fichas

📲 Podes descargala ou consultala aquí: patrimoniogalego.net/app/
E xa sabes, comparte todo o fío para divulgar mellor.


03/12/25

Refráns de decembro

Xa está aquí decembro e, polo tanto, é momento para lembrar algún refráns deste mes.

  • "Polo Nadal, frío cordial"
  • "Santo Tomé, agarra o cocho polo pé" (Santo Tomé, 21 de decembro)
  • "No nadal, inverno a fartar"
  • "Nadal e xaneiro fan o inverno enteiro"
  • "Tantos días de sol en Nadal como de auga en san Xoán"
  • "Nadal chuvioso, xaneiro ventoso"
  • "Nas oitavas de Nadal, quen aforra ben se val" (As oitavas son períodos de oito días asociados a unha festividade da Igrexa Católica)
  • "Se o Nadal nada, sinal de boa anada"
  • "Polo Nadal cada ovella ao seu curral"
  • "O que queira ter bo allal, pránteo no Nadal"
  • "Castañas en Nadal, saben ben e prestan mal"
  • "Pola Concepción ningunha galiña pón" (A Concepción de María, 8 de decembro)
  • "Friaxe no Nadal non fai mal"
  • "No Nadal, alegrote, alegrote, que hai viño na cuba e chourizos no pote"
  • "En decembro descansar e en xaneiro traballar"
  • "No mes de Nadal, a carón da lareira vaite sentar"

Aquí podemos observar referencias á vida cotiá na que o clima e os usos relativos á agricultura e a gandaría eran aspectos de gran importancia.

  • "Pola Santa Lucía mengua a noite e medra o día"
  • "Pola Santa Lucía medra o día a pisada dunha galiña"
  • "Santa Lucía o máis pequeno dos días"
Nestes tres refráns observamos unha referencia ao día de Santa Lucía (13 de decembro) como día máis curto do ano e inicio do aumento de horas de luz, o que vén sendo noutras palabras o solsticio de inverno. Isto pode darnos unha pista da antiguidade destes ditos, dado que hai case dez días de desfase co solsticio se situamos isto varios séculos atrás, teriamos que o noso 13 de decembro actual corresponde ao 23 de decembro de vai moito tempo, en concreto, a tempos nos que o calendario vixente era o xuliano e non o gregoriano.

E para rematar, a referencia clara a fin de ano:

  • "San Silvestre, meigas fóra"

02/12/25

Novas palabras no DRAG

 Cada ano, o Dicionario da Real Academia Galega incorpora termos que existen no uso real da lingua e que precisan ser recoñecidos oficialmente. A lingua evoluciona e aparecen tecnoloxías novas, conceptos importados doutros ámbitos, fenómenos culturais recentes e palabras que xa empregamos na rúa e nas redes sociais. Que a RAG as incorpore significa que forman parte do galego estándar e que xa teñen definición e uso recomendados.

Neste artigo de As chaves da lingua recóllense algunhas das novas palabras que entraron no dicionario durante o ano 2025. Son termos de ámbitos moi distintos: redes sociais, meteoroloxía, vida cotiá, gastronomía e cultura.

auguista

Persoa que toma as augas ou os baños medicinais nun balneario.

autofoto

Fotografía tomada a un mesmo, só ou acompañado doutros, polo xeral cun teléfono intelixente, tableta ou cámara web.

bolboretario

Espazo onde se crían, estudan ou exhiben bolboretas vivas. Sinónimo: xardín de bolboretas.

bongó

Instrumento de percusión de orixe afrocubana, composto por dous tambores de madeira de diferente tamaño fixados un ao outro.

dina

Depresión illada en niveis altos que se separou completamente da corrente en chorro e que, asociada a outros fenómenos meteorolóxicos, pode dar orixe a chuvias intensas e catastróficas, maiormente na área mediterránea.

eis

Presenta ou anuncia elementos que se mencionarán a continuación.

estragafestas

Persoa que estraga ou rompe a diversión dos demais.

galeguística

Estudo científico da lingua, da literatura e da cultura galegas.

gazano, gazana

Da Franxa de Gaza ou dos seus habitantes. Persoa natural ou habitante da Franxa de Gaza.

lubre

Bosque sagrado onde os celtas celebraban os seus rituais relixiosos.

longueiro, longueira

Pau horizontal superior dunha portería. Sinónimos: pau longueiro, traveseiro.

naipelo, naipela


Bebé antes de que comece a andar.

noz pacana

Froito da Carya illinoinensis, de casca escura e semente comestible, oleaxinosa e acastañada.

pintoresquista

Relativo ao pintoresquismo. Persoa que aprecia ou representa temas pintorescos.

parafusaría

Tenda ou sección onde se venden parafusos e ferraxes. Conxunto de parafusos e ferraxes.

pasmoso, pasmosa

Que causa pasmo ou asombro.

trombonista

Persoa que toca o trombón.

Queres coñecer máis actualizacións?

Se queres consultar todas as incorporacións, cambios e novidades do Dicionario da Real Academia Galega, preme aquí.

28/11/25

Boa fin de semana (con libros)

As bibliotecas almacenan a enerxía que alimenta a imaxinación. Abren xanelas ao mundo e inspírannos para explorar e alcanzar, e contribúen a mellorar nosa cualidade de vida. As bibliotecas mudan a vida para mellor.

 Sidney Sheldon


26/11/25

Julián Casanova sobre la Segunda República

Para los estudiantes que se examinarán este curso de Historia de España en la Prueba de Acceso a la Universidad. Cuarenta minutos de difusión de conocimiento. Frente a mentiras y manipulación.

Conferencia en directo del profesor Julián Casanova sobre la Segunda República: hechos más relevantes, principales actores, etc. con las investigaciones más recientes más allá de mitos, mentiras y propaganda.


25/11/25

Microrrelatos (Gañadores Bacharelato)

Primeiro premio

Na aldea dixéranlle que aquela sombra no corredor era só un gato vello, sempre rosmando ás agachadas. Ela acostumouse ao ruído, a ese arrastre lento que atravesaba as táboas cada noite, coma un costume  doméstico máis.
Mesmo pensou que, quizais, debería darlle un nome para perderlle o medo.
Pero aquela noite a sombra falou, e non miou. Chamou por ela con voz coñecida, pesada de xenreira. E entón entendeu que non era un animal quen a seguía, era el, o mesmo que prometera amor, avanzando cara a ela coa paciencia do que sabe que non ten onde escapar.

("O gato". Leire García Rodríguez, 1º Bac. A)


Segundo premio

Ela pintaba os beizos con betadine e sombreaba os ollos sen pos.

(Manuel Veiga Ferro, 1º BAC B)


Microrrelatos (Gañadores 3º e 4º ESO)

Primeiro premio

Cando pechou a porta, a casa quedou en silencio, pero non era silencio de descanso, senón o que pasa antes dun trebón. Ela colleu o abrigo con mans frías. Non levaba nada máis que a decisión que tardara anos en tomar, hoxe non volvo atrás.

Ao cruzar o portal, o vento frío golpeoulle a cara como unha bofetada, a primeira que non doía, porque anunciaba liberdade.


("Bofetada". Daniel Vidal Martínez, 4º A)



Segundo premio


Na aldea sempre dicían que falaba baixo.

Ela sempre dicía que era por educación.

Ata que unha noite o vento levou un berro

e toda a ladea escoitou o que ela calara tantos.

Ao día seguinte, as campás tocaron por fin a liberdade dunha voz.


(Aarón Veiga López, 3º B)



Microrrelatos (Gañadores 1º e 2º ESO)

Primeiro premio

Esperta nun hospital tras un coma de 5 meses. A rapaza dille á enfermeira: foi o meu mozo. Tras esas palabras o monitor soa PIIIII...

("Silencio". Miguel Ángel Cortiñas Montoya, 2º A)


Segundo premio

Sentada na escaleira tápase a cara coas mans. Sentíase avergoñada. Vira o seu rostro no espello. A súa xuventude marchara e os anos pasados deixaron sucos imborrables. Vira o seu cabelo, xa non quedaba rastro daquel cabelo escuro. Agora era branco e estaba enredado. Non coñecía a esa muller. Onde quedou? Sabía a resposta, pero non quería aceptala... Aquel primeiro golpe, debía ser boa esposa, porque calou. E logo viñeron moitos máis. “Ven, Camila, nunca é tarde”. Aquela policía colleulle a man e fíxoa sentir unha muller por primeira vez.

("Unha mirada no espello". Aloia Cervantes Fernández, 1º A)


25N Día Internacional para a Eliminación da Violencia contra as Mulleres

 


19/11/25

O nome das cidades


Por que Lugo se chama así? E de onde vén a palabra Compostela? Detrás de cada topónimo hai pegadas de pobos prerromanos, da presenza romana e mesmo de lendas medievais que marcaron a nosa cultura. Nesta viaxe pola etimoloxía imos descubrir con A Chave da Lingua a orixe dos nomes das sete cidades galegas.




A Coruña

Nas fontes clásicas, a cidade era coñecida como Brigantium ou Brigantia, nomes de orixe céltica. No entanto, durante séculos, a vila foi chamada Faro, pola presenza da Torre de Hércules, denominación que se mantivo ata a Idade Media e mesmo perdurou no ámbito eclesiástico.

En 1208, produciuse un cambio de nome. O rei Afonso IX modificou a denominación da vila a Crunia (en latín) e A Cruña (en romance). Este topónimo non parece ter unha raíz prerromana, senón que probablemente foi tomado dunha obra literaria medieval, a Historia Turpini do Códice Calixtino. Así, co tempo, a vila pasou de ser coñecida como Faro a chamarse oficialmente A Cruña, orixe do actual topónimo A Coruña.

Ferrol

A primeira mención escrita de Ferrol aparece xa no século XI, con documentos que citan sancto Iuliano de Ferrol (1087). O nome procede do xenitivo latino Ferreoli, derivado dun nome persoal, Ferreolus, que funcionaba como antropónimo en Galicia polo menos ata o século X.

Cómpre lembrar que o topónimo Ferrol non é exclusivo da cidade actual. Tamén aparece en lugares dos concellos de Carballo, Ortigueira e Xove, o que mostra a súa difusión histórica en Galicia.

Lugo

Lugo procede do latín Lucus Augusti. Os romanos fundaron a cidade como campamento arredor do ano 25 a.C. e bautizárona co nome do emperador Augusto. Lucus significaba “bosque sagrado”, de modo que o nome pode traducirse como “o bosque de Augusto”. 

Non é casualidade, a zona xa debía de ser considerada un espazo especial para os pobos prerromanos que vivían no lugar.

Ourense

Ourense está ligado á riqueza natural da súa terra. Bautizada polos romanos como Auriense, “a cidade de ouro”, pola abundancia deste metal precioso nas ribeiras do Miño, a cidade tivo un papel destacado na Hispania romana ata que se esgotaron os depósitos auríferos.

Porén, existen outras hipóteses sobre a orixe do topónimo. Ben podería proceder de Oira, nome da actual praia fluvial próxima, ao que se lle engadiría o sufixo latino -(e)nse, ben derivar do latín aquae urente (“augas abrasadoras”) ou do xermánico Warmse (“lago quente”), en alusión ás fontes termais de As Burgas —cuxo nome procede do latín burca, “pía”—, que desde a antigüidade marcan a identidade da cidade.

Pontevedra

Pontevedra é un caso transparente. O seu nome procede de Pontem Veterem, que significa “ponte vella”. Fai referencia á primeira ponte levantada polos romanos para cruzar o río Lérez e a ría de Pontevedra, un paso estratéxico na comunicación entre o norte e o sur de Galicia.

Coa evolución lingüística, a expresión pontem veterem deu lugar a formas medievais como Ponteveter e finalmente á forma galega actual Pontevedra. O topónimo mostra ata que punto a ponte foi a infraestrutura clave que deu sentido ao asentamento e determinou o nacemento da cidade.

Santiago de Compostela

O nome de Santiago de Compostela está directamente ligado ao descubrimento do suposto sepulcro do apóstolo no século IX. Nos primeiros textos fálase do sepulcrum sub arcis marmoricis, “sepulcro baixo arcos de mármore”, e pouco despois comeza a empregarse o haxiónimo “Sancti Iacobi” como denominación do lugar.

A mediados do século X aparece un novo termo, Compostella, que acabará consolidándose como nome da cidade. Durante a Idade Media a vila medrou arredor do culto ao Apóstolo, converténdose na capital relixiosa de Galicia e, máis tarde, na capital política do país.

Sobre o significado de Compostela existen dúas explicacións. A máis popular, de orixe lendaria, é a de campus stellae, “campo da estrela”, asociada á visión milagrosa que levou ao achado do sepulcro. Porén, a etimoloxía máis aceptada hoxe é a que deriva de composĭta, “ben composta, adornada”, que probablemente fai referencia ás obras realizadas arredor do sepulcro no tempo do rei Afonso III e do bispo Sisnando.

Vigo

O nome de Vigo procede do latín vicus, termo empregado para designar pequenos poboados semiurbanos ou aldeas sen fortificación. Non é un topónimo exclusivo, pois en Galicia existen outras parroquias e lugares chamados Vigo, todos coa mesma orixe. A forma Vicus aparece xa documentada nos séculos IX e X, en textos altomedievais.

No caso concreto da cidade actual, o asentamento xorde aos pés do Castro tras o declive, nos séculos VI-VII, da antiga cidade romana que se levantaba nese lugar, probablemente chamada Burbida. A vila empedrada e estruturada que nace entón pasará a ser coñecida como Vicus, denominación que co tempo evolucionou cara á forma galega Vigo.


 

Compromisos

Sempre que for posible, neste blog informaremos da autoría de textos, fotos e demais material audiovisual, que en todo caso é empregado con finalidade educativa e sen lucro. Se houber algo suxeito a dereitos de autor ou outras restricións, por favor, facédenolo saber para retirármolo o antes posible.
Por outro lado, os autores do blog non son responsables dos comentarios que os lectores poidan enviar. Todos aqueles comentarios obscenos, ofensivos contra persoas, crenzas ou ideas, ou contrarios á Lei serán eliminados en canto teñamos coñecemento deles.
Avísanos para axudarnos a cumprir estes compromisos.