14/04/25
09/04/25
Os outros nomes dos meses
Sabemos que xaneiro inaugura o ano, que agosto é tempo de calor e que decembro trae o Nadal. Mais, algunha vez escoitaches falar de “san Xoán”, “Santiago” ou “a sega” como nomes de meses? En galego, ademais dos nomes oficiais dos meses, existen denominacións tradicionais que variaban segundo a zona e a cultura popular. Moitas delas están ligadas a festas relixiosas, costumes agrícolas ou fenómenos naturais que marcaban o ritmo da vida.
Artigo completo, aquí
O nome dos meses en galego
Neste artigo, exploramos estes outros nomes que reciben os meses en galego, descubrindo como a nosa lingua soubo adaptar o calendario ao seu propio xeito de ver o mundo.
Xaneiro
Xaneiro é o primeiro mes do ano e ten trinta e un días. O seu nome vén do latín Ianuarius, dedicado ao deus Janus, unha divindade romana das transicións e os comezos.
Xaneiro quente trae o demo no ventre.
Febreiro
Febreiro é o segundo mes do ano, que ten 28 días, ou 29 se o ano é bisesto. Procede do latín Februarius, nomeado en honra ás festas da purificación chamadas Februa, que se celebraban en Roma neste mes. Este mes tamén recibe o nome de candeloria.
En febreiro, sete capas e un sombreiro.
Marzo
Marzo é o terceiro mes do ano e ten trinta e un días. Orixinase en Martius, en honra ao deus Marte, deus da guerra e protector da agricultura.
Marzo marzán, pola mañá cara de rosas pola tarde cara de can.
Abril
Abril é o cuarto mes do ano e ten trinta días. O nome “abril” vén do latín Aprilis, e aínda que a súa etimoloxía exacta non está clara, crese que podería derivar do verbo aperire (abrir), en referencia á apertura das flores na primavera.
A auga de abril enche o carro e o carril.
Maio
Maio é o quinto mes do ano e ten trinta e un días. Deriva de Maius, que se pensa que fai referencia á deusa Maia, divindade romana vinculada á fertilidade e ao crecemento.
A sardiña no maio que a parta un raio.
Xuño
Xuño é o sexto mes do ano e ten trinta días. Orixe en Junius, nomeado en honra a Xuno (Juno), a deusa romana do matrimonio e protectora das mulleres e do fogar. Este mes tamén recibe o nome de san Xoán ou san Pedro.
Polo san Xoán a sardiña molla o pan.
Xullo
Xullo é o sétimo mes do ano e ten trinta e un días. Nomeado en honra a Xulio César, quen reformou o calendario romano no ano 46 a.C. O mes chamábase inicialmente Quintilis, xa que era o quinto mes do antigo calendario romano, mais pasou a chamarse Julius tras a morte de César. A este mes tamén se lle pode chamar Santiago ou a sega.
Polo Santiago comeza a viña a pintar o bago.
Agosto
Agosto é o oitavo mes do ano e ten trinta e un días. Orixinase en Augustus, en honra ao emperador Augusto, quen seguiu os pasos de Xulio César. Antigamente este mes chamábase Sextilis, por ser o sexto mes do ano antes da reforma do calendario.
Chuvia no agosto, nin bo magosto, nin bo mosto, nin bo entrecosto.
Setembro
Setembro é o noveno mes do ano e ten trinta días. Vén do latín September, que significa “sétimo mes”. No calendario romano primitivo, setembro era efectivamente o sétimo mes do ano, antes de que se engadisen xaneiro e febreiro. Tamén recibe o nome de san Miguel.
Despois que pase o san Miguel xa pode ir aos figos quen quixer.
Outubro
Outubro é o décimo mes do ano e ten 31 días. Procede de October, que significa “oitavo mes” no antigo calendario romano. A pesar do cambio de numeración no calendario actual, o nome mantívose ao longo dos séculos. Tamén recibe o nome de outono ou san Lucas.
Outubro viñateiro, pai do bo xaneiro.
Novembro
Novembro é o undécimo mes do ano e ten 30 días. Deriva de November, que significa “noveno mes” en latín. Ao igual que setembro e outubro, o nome conserva a numeración do calendario romano antigo. Tamén recibe os nomes de san Martiño e santos.
Santos, ou secas fontes ou levas pontes.
Decembro
Decembro é o duodécimo e derradeiro mes do ano e ten 31 días. Orixe en December, que significa “décimo mes” en latín. Aínda que hoxe é o último mes do ano, no calendario primitivo correspondía ao décimo mes antes da reforma de Xulio César. Tamén recibe o nome de Nadal.
Se o Nadal vén mollado, o xaneiro vén xeado.
08/04/25
07/04/25
04/04/25
Presentado o cartaz do Día do Libro
O Ministerio de Cultura presenta o cartaz do Día do Libro 2025, cuxo autor é Pep Montserrat, Premio Nacional de Ilustración 2024. Día do Libro 2025. “Leer es comprender. El acto de leer es entendimiento. Leer y comprender es vivir”
03/04/25
31/03/25
28/03/25
27/03/25
Chaves da lingua
O latín non é unha lingua morta. De feito, úsalo sen decatarte cada día. Moitas palabras e expresións do latín clásico integráronse no galego e noutras linguas sen cambiaren apenas a súa forma. Desde o ámbito académico ata o día a día, o latín segue presente en locucións que utilizamos sen pensar.
Se algunha vez dixeches currículum vítae, in extremis ou mea culpa, parabéns, acabas de falar latín! Mais sabes realmente que significan estas expresións? Vexamos algunhas das máis usadas e o seu significado.
Que son os latinismos?
Os latinismos son palabras ou expresións que o galego (e outras linguas) herdaron directamente do latín. Moitas mantiveron a súa forma orixinal, sobre todo en ámbitos como o dereito, a medicina, a ciencia ou a filosofía.
O galego conservou moitos latinismos crudos porque en determinados contextos dánlle máis precisión e formalidade ao discurso. Outros, pola súa extensión no uso, xa forman parte da lingua cotiá.
Latinismos en galego e o seu significado
O latín da vida cotiá
Sen te decatares, empregas expresións latinas en conversas do teu día a día.
- Álter ego → Persoa en quen outra confía plenamente, podendo representala sen restricións. Ex.: Co tempo, converteuse no álter ego do presidente da compañía.
- Ex professo → Cun único propósito ou a propósito. Ex.: Veu desde o estranxeiro ex professo para asistir á cerimonia. Deixei ex professo este tema para o final.
- In extremis → No último momento, nunha situación límite. Ex.: Salvárono in extremis.
- Ipso facto → De inmediato, sen demora. Ex.: Necesito que mo envíes ipso facto.
- Motu proprio → Por iniciativa propia, sen que ninguén o pida. Ex.: Decidiu dimitir motu proprio.
- Mea culpa → Por culpa miña. Ex.: O equipo recoñeceu o erro e entoou o seu mea culpa.
- Grosso modo → A grandes trazos, sen entrar en detalles. Ex.: Grosso modo, esa é a idea principal.
- Modus vivendi → Forma de vivir ou estilo de vida. Ex.: O seu modus vivendi baséase en viaxar e traballar en remoto.
O latín da vida académica e profesional
Algunhas expresións latinas mantivéronse na linguaxe formal, sobre todo en ámbitos como o ensino, a ciencia ou a burocracia:
- Alma máter → A universidade ou institución que formou a unha persoa. Ex.: A UDC foi a miña alma máter.
- Currículum vítae → A traxectoria profesional dunha persoa. Ex.: Envíanos o teu currículum vítae.
- Ex aequo → Con igual mérito.Ex.: O primeiro premio foi concedido ex aequo a dúas poetas.
- Honoris causa → Un título concedido a alguén polos seus méritos, sen necesidade de cumprir os requisitos académicos habituais. Ex.: Nomeárono doutor honoris causa.
- Lapsus cálami → Erro cometido ao escribir. Ex.: A présa con que se escribiu o texto xustifica os lapsus cálami que se observaban na súa redacción.
- Lapsus línguae → Equivocación ao falar. Ex.: O conferenciante rectificou e pediu desculpas polo inoportuno lapsus línguae que cometera.
- Per cápita → Por cabeza, por persoa. Ex.: O consumo de leite per cápita reduciuse nos últimos anos.
O latín do dereito e da retórica
O dereito e a argumentación seguen cheos de expresións latinas que dan rigor ao discurso. Quizais algunha vez escoitaches estas:
- Ad hoc → A propósito, para un fin determinado. Ex.: Creouse unha comisión ad hoc. Tamén pode usarse como adxectivo para indicar que algo é moi apropiado. Ex.: Sempre ten a resposta ad hoc.
- Ad hóminem → Argumento que ataca á persoa en lugar da súa opinión. Ex.: Non se debe caer en falacias ad hóminem nun debate.
- In medias res → No medio do asunto. Ex.: O relato comeza in medias res.
- Mutatis mutandis → Aplicando os cambios necesarios. Ex.: Esta regra pode aplicarse, mutatis mutandis, a outras situacións.
- Per se → En si mesmo, pola súa propia natureza. Ex.: O problema non é o imposto per se, senón a súa aplicación.
- Ex cáthedra → Falar con autoridade absoluta, sen admitir discusión. Ex.: Sempre opina ex cáthedra, coma se fose infalible.
O latín da medicina e da ciencia
A ciencia e a medicina conservan moitos termos en latín, especialmente para describir procedementos e estudos:
- In vitro → Experimentos feitos nun medio artificial, fóra dun ser vivo. Ex.: A fecundación in vitro permitiu a moitas familias ter fillos.
- In vivo → Experimentos realizados en organismos vivos. Ex.: Fixeron probas in vivo para comprobar a eficacia da vacina.
Conclusión: o latín vive no galego
O latín segue presente na nosa lingua moito máis do que pensamos. A súa pegada mantense en expresións técnicas, xurídicas, científicas e cotiás. Agora que xa sabes que falas latín sen sabelo, fíxate ben nos teus discursos e verás como estas locucións aparecen máis veces do que imaxinas!
E ti, cal destas expresións usas máis a miúdo? Déixamo nos comentarios!
25/03/25
As chaves da lingua
Palabras agudas
As palabras agudas, tamén chamadas oxítonas nalgúns manuais, acentúanse cando teñen dúas ou máis sílabas e rematan en vogal, -n, -s ou –ns.
Exemplos: café, avó, calcetín, mazás, pantalóns…
Ollo! As palabras agudas non se acentúan cando acaban de ditongo decrecente seguido ou non de –n ou –s.
Exemplo: ademais, bailou, viviu, caracois…
Tampouco se acentúan as palabras monosílabas, a non ser que leven acento diacrítico.
Palabras graves
As palabras graves, tamén chamadas paroxítonas, acentúanse cando rematan nunha consoante distinta a –n, -s, –ns ou en ditongo decrecente.
Exemplos: difícil, túnel, carácter…
Ollo! En galego, os adverbios rematados en –mente non se acentúan, xa que se consideran palabras graves rematadas en vogal. Exemplo: facilmente, practicamente, axilmente…
Palabras esdrúxulas
As palabras esdrúxulas, tamén chamadas proparoxítonas, acentúanse todas.
Exemplos: árbore, teléfono, lámpada, collíchelo, tróuxoo…
Por influencia do castelán, ás veces, pensamos que certas palabras non son esdrúxulas cando realmente si o son como, por exemplo, aeróstato, alvéolo, bronquíolo, cardíaco, dínamo…
Neste artigo poderás descubrir palabras esdrúxulas en galego que non sabías que o eran.
Podes entrar na páxina de As chaves da lingua neste enlace
24/03/25
21/03/25
Hoxe é o Día Mundial da Poesía...
...e nós celebrámolo desde aquí cun poema de Celso Emilio Ferreiro
20/03/25
Castelao na RAG
O conxunto da produción literaria e artística de Castelao constitúe unha das creacións máis importantes da cultura galega. Na sección da páxina web da RAG dedicada ao Ano Castelao podesdes descubrir, entre outros contidos, unha selección dos seus libros.
19/03/25
18/03/25
13/03/25
Acivro, ávrego, avreguía
Acivro
O acivro, tamén chamado acevo ou xardón, é unha árbore silvestre da familia das aquifoláceas que ten as follas brillantes con espiñas nos bordos e o seu froito con forma de baga de cor vermella.
Ávrego
Ávrego ten múltiples significados. Por unha banda, é o nome que recibe o vento do sur ou do suroeste e tamén se denominan así os lóstregos de verán. Por outra banda, tamén se utiliza para designar un cheiro moi desagradable, especialmente o do bravío.
Avreguía
Avreguía utilízase para nomear o estado da atmosfera caracterizado pola presenza do ávrego.
Por que se escriben con “v”?
A palabra acivro procede da forma do latín vulgar *acifŏlum, que remite á do clásico aquifŏlium ‘follas espiñentas’ e, por cuestións etimolóxicas, hoxe en día escribímola con “v”.
Enlace con As chaves da lingua
11/03/25
Situación legal da muller antes de 1975
Celebramos neste 2025 o cincuentenario da reforma sobre a situación xurídica da muller casada e os dereitos e deberes dos cónxuxes publicada o 2 de maio de 1975 no Boletín Oficial del Estado, texto que modificaba artigos do Código Civil e do Código de Comercio, e que remataba coa denominada licencia marital en España. Isto supuxo unha auténtica revolución no avance pola igualdade real entre mulleres e homes, coincidiendo coa proclamación pola ONU do Ano da Muller.
07/03/25
Subscribirse a:
Publicacións (Atom)